tọa độ: cấu trúc gia đình và xã hội của người jorai

Tọa độ: Cấu trúc gia đình và xã hội Jörai - Jacques Dournes

Giới thiệu

Xuất bản năm 1972, "Tọa độ: Cấu trúc gia đình và xã hội Jörai" là một tác phẩm quan trọng của nhà nhân học Jacques Dournes, được viết dựa trên những trải nghiệm thực địa của ông trong chính những bản làng của người Jörai. Cuốn sách này, được xem là ấn bản tiếng Việt đầu tiên về chủ đề này, đã góp phần to lớn vào việc giới thiệu và hiểu rõ hơn về văn hóa, xã hội của người Jörai.

Tác giả - Jacques Dournes

Jacques Dournes, với bút danh Dam Bo, là một nhà dân tộc học hàng đầu người Pháp. Ông dành trọn 25 năm (1946-1970) để nghiên cứu văn hóa Jörai, đồng thời cũng là một nhà truyền giáo đam mê điền dã. Ông am hiểu sâu sắc tiếng Jörai và văn hóa của người Jörai, sống cùng họ mà không qua phiên dịch. Dournes đã cho ra đời hơn 250 công trình nghiên cứu về Tây Nguyên, trong đó "Tọa độ" là một trong những tác phẩm nổi bật.

Nội dung sách

"Tọa độ" tập trung vào việc phân tích cấu trúc gia đình và xã hội của người Jörai, một xã hội phức tạp và tinh tế. Cuốn sách khơi gợi những suy ngẫm về thực trạng và tương lai của người Jörai, những khả năng, thách thức và con đường phát triển của họ trong thế giới hiện đại.

Tọa độ - Căn cốt của bản sắc Jörai

"Tọa độ" chính là những mối quan hệ, những liên kết giữa các thành viên trong xã hội Jörai, từ thị tộc, dòng họ đến những người họ hàng thân thiết. Dournes khéo léo minh chứng rằng, chính những mối quan hệ này tạo nên bản sắc riêng biệt và độc đáo của người Jörai.

Khám phá cấu trúc xã hội độc đáo

"Tọa độ" đưa độc giả đi vào thế giới riêng biệt của người Jörai, giúp độc giả hiểu rõ hơn về cấu trúc gia đình, hệ thống dòng tộc, các mối quan hệ huyết thống, và các liên minh hôn nhân. Tác giả sử dụng ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu nhưng đầy đủ thông tin, giúp người đọc dễ dàng nắm bắt tính phức tạp của cấu trúc xã hội Jörai.

Thực trạng và tương lai của người Jörai

Bên cạnh việc phân tích cấu trúc gia đình và xã hội, "Tọa độ" cũng đề cập đến thực trạng và tương lai của người Jörai trong bối cảnh xã hội hiện đại. Tác giả giúp người đọc nhận thức về những thách thức và cơ hội mà người Jörai đang phải đối mặt, đồng thời đặt ra những câu hỏi về sự bảo tồn và phát triển văn hóa của họ.

Đánh giá

Nhà văn Nguyên Ngọc đánh giá "Tọa độ" là tác phẩm đặc biệt quan trọng của Jacques Dournes về con người và vùng đất Tây Nguyên. Ông nhận định, "Tọa độ" giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản sắc văn hóa của người Jörai, thực trạng và tương lai của họ trong bối cảnh thế giới hiện đại.

Trích đoạn hay

"Điều thực sự xác định người Jörai là những tọa độ kết nối họ theo chiều dọc với một thị tộc (đối lập với các thị tộc khác) và theo lát cắt ngang với những người mà họ gọi là chú bác, anh em hay con cháu, tất cả được biểu hiện qua cái họ của mỗi cá thể. Đây chính là đề tài của công trình nghiên cứu này: những tọa độ tạo nên căn tính Jörai."

"… Trước khi biết người Jörai gọi nhau như thế nào (hệ thống từ ngữ), tôi biết họ thuộc về làng nào, rồi thị tộc nào. Vậy nên tôi sẽ mô tả lần lượt: ngôi làng biểu kiến; thực tế về huyết thống (các tên gọi và các phả hệ); các từ ngữ và các mối quan hệ thân tộc; các liên minh (trao đổi phổ cập); gia đình thu hẹp và của cải; đàn bà và đàn ông, để bằng cách đó đi từ vẻ bên ngoài đến cốt lõi của sự vật… [Tôi] nghiên cứu tình hình dân cư trước khi đi vào phân loại, nối tiếp bằng việc tìm ra hệ thống và dừng lại trước điều bí ẩn. Tiến dần từ cái đơn giản nhất đến cái phức tạp nhất, từ các cấu trúc yếu của xã hội đến các cấu trúc mạnh của gia đình, theo các quan hệ dòng máu và các liên minh, tôi tiến dần đến cái điển hình Jörai nhất mà tôi cho là khá độc đáo."

"…Ta đã thấy rằng người Jörai phân biệt hôn nhân là chức năng xã hội, còn giao hợp là chức năng tính dục. Đàn ông không kết hôn để có con vinh danh dòng họ nối dõi tông đường, anh ta không lấy vợ vì những phẩm chất của người phụ nữ mà anh ta thấy có thể bổ sung thêm cho những gì anh có, cũng không phải để chính thức hóa một mối quan hệ ít nhiều say mê mà anh ta muốn nó trở nên bền vững. Được cha mẹ thả rông, chán chê tụ bạ với đám tödam, anh ta cưới vợ (hay được người ta cưới vợ cho, kết quả cũng như nhau thôi) để có một mái nhà và thóc lúa, và một định hướng nhất định về công việc. Đó là một tình trạng sinh học-xã hội học, tâm lý của anh ta chẳng hề bị ảnh hưởng; anh ta vẫn được tự do và chỉ lo đi tìm kiếm bản ngã của mình. Ít mang tính chất vị kỷ hơn, đàn bà hoàn toàn được định hình bởi hoàn cảnh sinh học-xã hội học. Gắn chặt vào một gia đình và một mái nhà, đàn bà sinh con đẻ cái tại đó. Đàn bà là cỗ máy vận hành của cuộc sống thị tộc, không có tự do cũng như bản sắc riêng. Adöi là người theo sau (tui); đàn bà chỉ có việc đi theo – không phải theo người đàn ông (ít nhất không theo nghĩa về nhà chồng) mà là theo nhịp điệu của truyền thống. Và ngày nay khi đàn ông đã “tiến hóa” và đưa vợ về ở nhà mình thì đàn bà có nguy cơ còn mất vai trò hơn nữa: chỉ còn là người đầy tớ quẩn quanh trong xó bếp và trên giường ngủ.Đàn ông, vốn mở và động, dễ làm quen với người lạ; họ ăn mặc kiểu phương Tây, nói tiếng Việt, thậm chí có thể cưới một người nước ngoài mà không bị coi là biến chất. Đàn bà thì không quen thích nghi, cô giữ phong cách Jörai. Không có khả năng thay đổi cuộc sống để chia sẻ cuộc sống của mình với một người nước ngoài lâu dài, cô chỉ có một cách duy nhất để duy trì cái tôi vị kỷ của mình: để vẫn là người Jörai, cô đi làm gái điếm."

Kết luận

"Tọa độ: Cấu trúc gia đình và xã hội Jörai" là một tác phẩm quý giá, giúp độc giả hiểu rõ hơn về văn hóa, xã hội của người Jörai, đồng thời góp phần giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam.