trồng một nụ cười - cùng trẻ thực hành chánh niệm

Chánh niệm: Nuôi dưỡng sự bình an trong trẻ thơ

Vai trò quan trọng của chánh niệm trong giáo dục

Hiện nay, vai trò của chánh niệm trong giáo dục ngày càng được công nhận rộng rãi. Việc thực tập chánh niệm giúp học sinh tăng cường khả năng chú tâm, nâng cao ý thức và kiểm soát hành động của bản thân. Đồng thời, nó hỗ trợ học sinh điều phục cảm xúc mạnh mẽ, phát triển kỹ năng giao tiếp và ứng xử hiệu quả trong các mối quan hệ xã hội.

Tuy nhiên, lợi ích to lớn nhất của chánh niệm là khả năng giúp trẻ phát triển toàn diện và lành mạnh, nuôi dưỡng niềm vui, sự bình an và tự tin trong tâm hồn. Chánh niệm cung cấp những phương pháp thực tập hiệu quả để giảm căng thẳng, lo lắng và bạo lực bên trong, góp phần xây dựng một thế hệ trẻ khỏe mạnh, tự tin và hạnh phúc.

Sự thiếu hụt trong hệ thống giáo dục hiện tại

Thực tế, hệ thống giáo dục hiện nay thường tập trung vào thành tích thi cử mà chưa đủ chú trọng đến việc dạy cho trẻ cách chăm sóc cảm xúc, cũng như cách ứng xử phù hợp trong xã hội. Mặc dù việc trang bị kiến thức và kỹ năng cho học sinh là điều cần thiết, nhưng việc giúp trẻ đối mặt với những biến động cảm xúc, chấp nhận và bao dung sự khác biệt trong suy nghĩ và lối sống của người khác cũng vô cùng quan trọng.

Thực tập chánh niệm chính là công cụ hiệu quả để phát triển kỹ năng tự điều chỉnh cảm xúc, nuôi dưỡng bình an bên trong và góp phần tạo nên một môi trường học tập an toàn, lành mạnh.

Kinh nghiệm thực tế về hiệu quả của chánh niệm

Trong nhiều năm qua, tác giả đã có cơ hội chia sẻ phương pháp thực tập chánh niệm với học sinh và giáo viên tại nhiều trường học ở Ấn Độ. Kết quả thu được vô cùng khả quan, chứng minh hiệu quả tích cực của chánh niệm trong việc giảm căng thẳng, lo lắng và thúc đẩy sự bình an trong học sinh.

Ví dụ, tại trường nữ sinh Welham ở Dehra Dun, Ấn Độ, những bài tập đơn giản về hơi thở ý thức và bước chân chánh niệm đã giúp học sinh giảm căng thẳng trong các kỳ thi, lấy lại sự bình an và tập trung hiệu quả.

Tại trường American Embassy School ở Delhi, khóa học về chánh niệm dành cho giáo viên do tác giả hướng dẫn đã tạo nên sự thay đổi tích cực trong cộng đồng giáo viên. Các thầy cô giáo đã thực sự trải nghiệm lợi ích của chánh niệm và tiếp tục duy trì việc thực tập chung mỗi tuần. Cheryl Perkins, một giáo viên với hơn 30 năm kinh nghiệm giảng dạy, chia sẻ: “Trong suốt sự nghiệp của mình, tôi chưa bao giờ sử dụng một công cụ giảng dạy nào có khả năng làm cho học sinh trong lớp học trở nên lắng dịu như tiếng chuông chánh niệm.”

Chánh niệm - Hoa trái tu học của Làng Mai

Cuốn sách này được viết dựa trên kinh nghiệm thực tập chánh niệm với trẻ em trong nhiều năm qua tại Làng Mai, một cộng đồng tu học Phật giáo được thành lập bởi Thiền sư Thích Nhất Hạnh.

Trong cuốn sách, Thiền sư Thích Nhất Hạnh cùng các thầy, các sư cô Làng Mai và nhiều cư sĩ đã chia sẻ những câu chuyện, những phương pháp thực tập cụ thể mà các bậc phụ huynh, thầy cô giáo và bất kỳ ai làm việc với trẻ em đều có thể áp dụng.

Những phương pháp thực tập này có thể được ứng dụng linh hoạt trong gia đình, trường học và các đoàn thể địa phương, phù hợp với nhu cầu và tạo hứng thú cho trẻ em.

Cuốn sách là cẩm nang cho hành trình chia sẻ chánh niệm

Cuốn sách chính là một cẩm nang dành cho tất cả những ai muốn thực tập và chia sẻ chánh niệm với trẻ em. Để có thể chia sẻ từ kinh nghiệm của bản thân, chúng ta cần tự mình thực tập trước tiên. Việc áp dụng những phương pháp thực tập trong cuốn sách này sẽ giúp cả trẻ em và người lớn cùng được hưởng năng lượng bình an, tươi vui và hòa điệu mà sự thực tập mang lại.

Lan tỏa năng lượng bình an

Mỗi cá nhân đều có ảnh hưởng đến những người xung quanh. Khi có nhiều nhóm nhỏ thực tập chánh niệm trong trường học hay trong cộng đồng, năng lượng bình an từ những nhóm người này sẽ lan tỏa rất mạnh mẽ. Sự gắn kết, hòa điệu giữa con người với nhau cũng như với môi trường thiên nhiên xung quanh sẽ được củng cố và phát triển.

Chính trong bầu không khí an lành này, trẻ em mới có thể vui vẻ, thoải mái phát huy mọi tài năng vốn có của mình.

Cuốn sách này là một lời mời gọi tất cả chúng ta cùng chung tay xây dựng một thế hệ trẻ hạnh phúc, bình an và phát triển toàn diện.

Shantum Seth,

Giáo thọ cư sĩ thực tập theo truyền thống Làng Mai

Delhi, Ấn Độ, năm 2010

Trích đoạn sách: Lắng trong

Trước khi thành lập Làng Mai, tác giả đã từng sống tại Phương Vân Am, cách Paris một tiếng rưỡi lái xe. Một hôm, có hai cha con người Việt đến Phương Vân Am, người cha nhờ tác giả chăm sóc con gái nhỏ của mình, bé Thanh Thủy, để ông có thể lên Paris lo giấy tờ và kiếm việc làm. Bé Thanh Thủy lúc đó gần năm tuổi.

Mỗi tối, Thanh Thủy đều chứng kiến tác giả ngồi thiền. Tác giả không giải thích cho bé biết ngồi thiền là gì, chỉ đơn giản nói với bé là "ngồi thiền". Bé Thanh Thủy rất nhanh nhẹn nhận ra quy luật: mỗi tối, khi tác giả rửa mặt, mặc áo tràng và đi thắp nhang là bé biết rằng đã đến giờ "ngồi thiền" và cũng là lúc bé phải đi đánh răng, thay áo và leo lên chỗ nằm mà không nói chuyện.

Một ngày nọ, Thanh Thủy cùng các bạn chơi đùa trên khu đồi phía sau nhà. Sau một lúc chơi, các bé đến xin nước uống. Tác giả tìm chai nước táo cuối cùng còn lại và rót vào cho mỗi đứa một ly đầy. Ly chót là của Thanh Thủy. Ly này có vài xác táo, không trong vắt như ba ly trước. Thanh Thủy phụng phịu chê bai, không uống, rồi lại chạy lên đồi chơi.

Chừng một giờ sau, bé quay lại tìm nước uống. Tác giả chỉ lên bàn, bảo: “Cháu uống ly nước táo này đi”. Thủy ngoảnh lại nhìn. Ly nước táo bấy giờ trong vắt không còn một tí lợn cợn nào nữa, trông thật ngon lành. Bé tới gần và đưa hai tay nâng ly nước táo lên uống. Uống được chừng một phần ba ly, Thủy đặt ly xuống và ngước mắt nhìn tôi: "Có phải đây là một ly nước táo mới không thưa ông?" Tác giả trả lời: "Không, ly nước táo hồi nãy đó. Nó ngồi yên một lúc lâu cho nên trở thành trong vắt và ngon lành như vậy đó cháu." Thủy nhìn lại ly nước táo: "Ngon quá ông ơi. Có phải ly nước táo bắt chước ông ngồi thiền không hả ông?” Tác giả bật cười vỗ nhẹ lên đầu nó. Có lẽ nói rằng tôi đã bắt chước ly nước táo mà ngồi thiền thì đúng hơn.

Chắc rằng trong cái đầu tí hon của nó, bé Thủy nghĩ rằng ly nước táo ngồi yên một hồi lâu là để cho nó lắng trở lại, và ông của nó ngồi yên một hồi lâu chắc cũng là để cho lắng trong, cho khỏe khoắn như ly nước táo. "Có phải ly nước táo bắt chước ông ngồi thiền không hả ông?". Tác giả nghĩ bé Thủy chưa đầy bốn tuổi rưỡi mà đã hiểu thế nào là ngồi thiền mà không cần ai giải thích gì cho nó.

Ly nước táo ngồi lâu thì lắng trong. Theo cùng một định luật, ngồi lâu thì ta cũng lắng trong. Nếu ta biết cách ngồi, biết cách điều chỉnh tư thế ngồi của mình cho thật vững chãi, có mặt với hơi thở vào và hơi thở ra, thì sau một lúc, tâm ta sẽ trở nên an tĩnh và lắng trong.

Chúng ta phải học cách chăm sóc chính mình trong đời sống hàng ngày, trong lúc đi, đứng, nằm, ngồi, trong lúc ăn hoặc đánh răng. Con người chúng ta được tạo thành bởi năm yếu tố: hình hài, cảm xúc, tri giác, tâm hành và nhận thức. Năm yếu tố này là lãnh thổ vô cùng rộng lớn của chúng ta. Ta chính là vị quốc vương trên lãnh thổ ấy. Ta phải biết trở về và chăm sóc cho lãnh thổ của mình. Chánh niệm giúp chúng ta làm được việc ấy. Ví dụ như khi có một vùng nào đó trên cơ thể bị căng thẳng hay đau nhức, việc trước tiên ta nên làm là trở về và chăm sóc cho vùng đang bị thương tổn ấy. Ta hãy dành cho mình những giây phút lắng yên, trở về với hơi thở và thầm đọc:

Thở vào, tôi ý thức về toàn thân tôi

Thở ra, tôi buông thư toàn thân (buông bỏ hết những căng thẳng trong thân)

Khi đã biết cách chăm sóc cho thân, ta sẽ biết cách chăm sóc những cảm xúc trong ta. Với năng lượng chánh niệm, ta có thể làm phát khởi niềm vui và hạnh phúc trong ta; và khi một cảm xúc mạnh biểu hiện, ta có thể chăm sóc cho cảm xúc ấy. Ta có thể theo dõi hơi thở trong khi đọc thầm:

Thở vào, tôi ý thức về cảm xúc buồn đau trong tôi

Thở ra, tôi ôm lấy cảm xúc đó với tất cả sự dịu dàng.

Chúng ta không khỏa lấp khổ đau bằng cách tiêu thụ. Nhiều người trong chúng ta tìm cách trốn chạy khổ đau bằng cách đắm chìm trong phim ảnh, mạng lưới toàn cầu, rượu bia, sách báo, ăn uống, mua sắm, chuyện trò… Nhưng càng trốn chạy thì ta càng làm cho tình trạng khó khăn hơn mà thôi.

Bụt dạy rằng không có cái gì có thể sống sót nếu không có thức ăn. Sở dĩ niềm đau, nỗi sợ trong ta còn đó là vì ta cứ cho nó thức ăn. Một khi ta biết nhận diện và ôm ấp niềm đau, nỗi sợ thì nó lắng xuống. Nếu tiếp tục nhìn sâu, chúng ta sẽ nhận ra gốc rễ đồng thời thấy được những thức ăn nào ta đã cung cấp cho những niềm đau, nỗi sợ ấy mỗi ngày.

Nếu chúng ta khổ sở vì bị trầm cảm, chứng tỏ là ta đã sống, đã tiêu thụ như thế nào để đưa tới tình trạng trầm cảm. Bụt dạy rằng nếu chúng ta có thể nhìn sâu vào khổ đau của mình và nhận diện được nguồn thực phẩm nuôi dưỡng khổ đau, thì chúng ta đang đi trên con đường giải thoát.

Câu hỏi về muỗi

Câu hỏi: Kính bạch Sư Ông, con hay bị muỗi cắn và con không muốn muỗi cắn con nữa. Mỗi ngày con có thể giết vài con muỗi được không ạ?

Sư Ông Làng Mai: Con muốn giết bao nhiêu con muỗi?

Bé: Chắc là mỗi ngày một con ạ.

Sư Ông Làng Mai: Con có nghĩ như vậy là đã đủ rồi không?

Bé: Dạ, đủ ạ.

Sư Ông Làng Mai: Hồi nhỏ Sư Ông cũng từng đặt ra câu hỏi như vậy. Sau này, Sư Ông phát hiện ra rằng loài muỗi cũng cần thức ăn để sống. Muỗi luôn cố gắng tìm kiếm thức ăn, cũng như loài người chúng ta vậy. Ta tìm kiếm thức ăn khi đói và đó là một điều rất tự nhiên.

Sư Ông nghĩ ta có nhiều cách để bảo vệ mình khỏi bị muỗi chích. Ở Việt Nam, ai cũng thường giăng mùng ngủ mỗi đêm để tránh muỗi. Nếu không có mùng thì chắc họ phải thức cả đêm để đập muỗi. Không chỉ một vài con, vì sau khi con giết một con thì con khác sẽ đến. Con có thể thức trắng đêm chỉ để đập muỗi. Vì vậy, giết muỗi không phải là giải pháp. Sư Ông nghĩ ở Làng Mai có một số mùng. Con chỉ cần hỏi các thầy, các sư cô để mượn một cái, như vậy con có thể cứu được mạng sống nhỏ nhoi của mấy con muỗi.

Lâu lâu Sư Ông thấy một con muỗi đáp xuống và Sư Ông tạo ra một trận bão nhỏ bằng cách phẩy nhẹ cánh tay cho nó bay đi. Sư Ông làm vậy mà không có chút bực bội nào. Sư Ông chỉ không cho nó đốt mình thôi.