trường pháp ở việt nam 1945 -1975

Trường Pháp Ở Việt Nam 1945 - 1975: Kể Chuyện Về Nền Giáo Dục Thuộc Địa Và Hậu Thuộc Địa

Cuốn sách này, dựa trên luận án tiến sĩ của tác giả, tái hiện chân thực câu chuyện về nền giáo dục Pháp tại Việt Nam trong giai đoạn lịch sử trọng đại của đất nước (1945-1975).

Mục tiêu và Nội dung

Mục tiêu chính của cuốn sách là miêu tả và phân tích hệ thống giáo dục Pháp tại miền Bắc và miền Nam Việt Nam sau năm 1945, tập trung vào các khía cạnh chính sách, tổ chức và hoạt động.

Ba chương trong sách chứng minh cách thức nước Pháp, dưới áp lực của các yếu tố chính trị quốc tế và nhu cầu học tập của các gia đình Việt, đã biến hệ thống giáo dục thuộc địa cứng nhắc thành một công cụ ngoại giao văn hóa hiệu quả.

Nội dung cuốn sách bao gồm:

Giới thiệu tóm tắt về giáo dục Đông Dương thuộc địa, giúp độc giả hiểu rõ quá trình chuyển đổi từ “sứ mạng khai hóa” sang “phái bộ văn hóa” trong giai đoạn 1945 - 1954.

Phân tích sự phát triển của hệ thống trường Pháp tại miền Nam từ 1954 đến 1975 dưới sự bảo trợ của chính quyền Việt Nam Cộng hòa và sự hậu thuẫn của Mỹ.

Bày tỏ những lời chứng từ cả Pháp và Việt Nam, giúp độc giả thâm nhập vào thế giới học đường, khám phá ngôn ngữ, ước vọng và lo âu của các thế hệ học sinh trong thời kỳ đó.

Tái hiện các mối quan hệ giữa học sinh, giữa học sinh và giáo viên, mạng lưới, hệ giá trị, biến đổi tư tưởng, thú vui giải trí và các bộ phim phổ biến trong thời kỳ đó.

Sử dụng kết hợp các nguồn tài liệu phong phú: phỏng vấn, bảng hỏi, tập san, ấn phẩm định kỳ, nguồn lưu trữ thuộc địa và ngoại giao, tạo nên những phân tích lịch sử đa chiều, vừa mang tính văn hóa vừa mang tính thống kê.

Đánh giá Chuyên gia

Công trình nghiên cứu này đã khơi sáng những số phận, tuổi thơ, khám phá và phát kiến mới về bản sắc, cũng như những lập trường phức tạp thường trái ngược với những gì độc giả mong đợi.

Cuốn sách mở ra một thế giới đa văn hóa và biến động: những tuổi thơ di trú từ Bắc vào Nam, rồi ra nước ngoài, những đường đời khúc khuỷu.

Eric Jennings (Giáo sư Sử học, Đại học Toronto) nhận xét: “Chúng ta có thể nghĩ rằng thế giới đó đã biến mất nếu như nó không để lại dấu ấn sâu đậm lên nhiều thế hệ và nhất là nó vẫn còn thời sự trong thế giới đầy biến chuyển ngày nay.”

Rebecca Rogers (Giáo sư Lịch sử, ĐH Paris Descartes, Sorbonne Paris Cité) đánh giá: “Cuốn sách này của một nhà nghiên cứu trẻ tài năng đã cho thấy trong một thế giới bị đảo lộn bởi giải thuộc địa, giáo dục nằm ở tâm điểm của những toan tính chính trị, ngoại giao, văn hóa và sự gìn giữ bản sắc. Một câu chuyện đáng để khám phá và suy ngẫm ở kỷ nguyên toàn cầu hóa.”

Trích đoạn hay

“Di sản cơ bản nhất mà nền giáo dục thuộc địa để lại là sự tiếp nhận chữ Quốc ngữ của người Việt, tạo nên một nền báo chí và văn chương phong phú và đa dạng. Trên phương diện sư phạm, giáo dục thuộc địa đưa những môn khoa học tự nhiên và kỹ thuật vào chương trình, mở ra cánh cửa văn hóa, văn chương và triết học ngoài khuôn khổ Khổng giáo và kiến thức nghệ thuật cũng vượt khỏi khuôn khổ Á châu. Trên phương diện xã hội, giáo dục nữ sinh góp phần làm thay đổi địa vị phụ nữ trong xã hội. Ngoài ra phải kể đến giáo dục cho các dân tộc thiểu số và việc hiện đại hóa trường chùa ở Lào và Campuchia.”

“Ở những thập niên đầu của thế kỷ 20, tầng lớp tinh hoa Đông Dương kiểu mới được đào tạo trong nhà trường Pháp, tha thiết với quá trình hiện đại hóa, đã bắt đầu tìm cách tận dụng những lợi ích của “sứ mạng khai hóa”. Họ đòi hỏi cho con cái họ được học lên bậc trung và đại học, thậm chí trong những ngôi trường trung học danh giá vốn chỉ dành cho học sinh Pháp. Nhưng câu trả lời từ chính quyền không như họ mong đợi. Trường Pháp có tiếp nhận con cái họ nhưng học phí đắt đỏ và đầu ra thì hiếm hoi và bạc bẽo. Hễ khi tình hình chính trị căng thẳng, chính quyền lập tức thít chặt đầu vào ở các trường bên Pháp, chẳng hạn như hạn chế đưa sinh viên Đông Dương sang Pháp trong những năm 1930. Những ai du học ở Pháp quốc trở về đều chung một suy nghĩ những giá trị đang thịnh hành ở chính quốc đều bị mất giá trên chính xứ sở của họ. Học sinh Đông Dương phải tự ý thức được sự bất công về một nền giáo dục ca tụng tự do cá nhân và tinh thần phản biện, trong khi đó việc biểu đạt những giá trị này tại Đông Dương thì sớm muộn sẽ bị trấn áp, ngay cả trên ghế nhà trường. Một bộ phận của thế hệ này, mà nhà xã hội học Trịnh Văn Thảo gọi là “Thế hệ 1925”, sẽ làm cho hàng ngũ theo phái quốc gia, cộng sản và trotskyste đông đảo lên. Vì không còn đủ kiên nhẫn về một cuộc cải tổ thuộc địa giản đơn nên trong cuộc đấu tranh, họ huy động và vận dụng những kỹ năng và kiến thức tiếp thu được từ nhà trường Pháp.” (Chương 1: Từ sứ mạng khai hóa đến phái bộ văn hóa)

Lời kể của các nhân chứng cho thấy ba yếu tố quan trọng tác động đến việc lựa chọn trường Pháp của các gia đình và phụ huynh người Việt:

Hoàn cảnh và điều kiện gia đình thuận lợi: chủ yếu là những gia đình khá giả có điều kiện cho con học trường Pháp.

Sự gần gũi về văn hóa và xã hội với nước Pháp: những gia đình nói tiếng Pháp, có hiểu biết về văn hóa Pháp và biết rõ về hệ thống giáo dục Pháp ngay dưới thời thuộc địa.

Ước muốn dành cho con cái một tương lai tốt đẹp nhất có thể trong một môi trường giáo dục chất lượng và ưu việt. (Chương 3: Lưu huỳnh, muối và thủy ngân)

Về tác giả

Nguyễn Thụy Phương

Tiến sĩ Giáo dục (Đại học Paris Descartes, 2013), chuyên về lịch sử giải thực dân văn hóa, giáo dục thuộc địa và hậu thuộc địa.

Phó giám đốc Mạng lưới Giáo dục (EduNet), giám đốc Vietnam Education Symposium, thuộc Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam Toàn cầu (AVSE Global).

Chuyên gia tư vấn, thẩm định và hợp tác các dự án trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo tại Pháp.